ग्रामीण पाणी पुरवठा बांधकाम विभाग

ग्रामीण पाणी पुरवठा कार्यक्रम मागणी आधारित धोरण असुन केंद्र शासन पुरस्कृत वर्धीत वेग कार्यक्रम, स्वजलधारा व राज्य शासन पुरस्कृत महाजल तसेच बिगर आदिवासी / आदिवासी, राष्ट्रीय ग्रामीण पेयजल कार्यक्रम अंतर्गत कामाचा समावेश करुन सन 2019-2020 पासुन सदर कार्यक्रमांचे रुपांतर जल जीवन मिशन योजनेत केले आहे.

पाणी पुरवठा योजनेंतर्गत खालील पाणी पुरवठ्याच्या योजना हाती घेता येतील.

साधी विहीर
अस्तीत्वातील विहीरींचे रुंदीकरण व खोलीकरण
विंधन विहीर (हातपंप)
लघु नळ पाणी पुरवठा योजना
शिवकालीन पाणी साठवण योजना
अस्तीत्वातील योजनेची दुरुस्ती
अस्तीत्वातील योजनेतील उद्भवाचे बळकटीकरण
योजना विस्तारीकरण
पुरक योजना
नविन योजना

घरगुती वैयक्तिक नळ जोडणी

जल जीवन मिशन (JJM) – एक संपूर्ण माहिती

जल जीवन मिशन (JJM) हे भारत सरकारचे एक प्रमुख उपक्रम आहे, जो २०१९ मध्ये जलशक्ती मंत्रालयाद्वारे सुरू करण्यात आला. या मिशनचा उद्देश २०२४ पर्यंत प्रत्येक ग्रामीण घराला कार्यक्षम नळ जल जोडणी (FHTC) उपलब्ध करून देणे हा आहे, जेणेकरून नियमित आणि दीर्घकालीन सुरक्षित व पुरेसा पिण्याचा पाणीपुरवठा सुनिश्चित करता येईल.

 

जल जीवन मिशनचे उद्दिष्टे

1. नळ जलपुरवठा उपलब्ध करणे – ग्रामीण भागातील १००% कार्यक्षम घरगुती नळजोडणी (FHTC) सुनिश्चित करणे.
2. सुरक्षित आणि पुरेसा पिण्याचा पाणीपुरवठा – प्रत्येक व्यक्तीस दररोज किमान ५५ लिटर पाणी (lpcd) पुरवठा करणे.
3. जलस्रोतांचे संवर्धन – पाणी संवर्धन, पुनर्भरण आणि पावसाच्या पाण्याचे संकलन यांना प्रोत्साहन देणे.
4. समुदाय सहभाग – स्थानिक ग्रामपंचायती व गाव जल व स्वच्छता समित्या (VWSCs) यांना पाणीपुरवठा व्यवस्थापनात सहभागी करणे.
5. पाणी गुणवत्ता तपासणी – स्थानिक समुदायाच्या माध्यमातून नियमित पाणी चाचणी व निरीक्षण सुनिश्चित करणे.
6. सांडपाणी व्यवस्थापन – सांडपाण्याच्या प्रक्रिया व पुनर्वापरास प्रोत्साहन देऊन शेती व इतर उपयोगासाठी ते वापरणे.

 

जल जीवन मिशनच्या महत्त्वाच्या वैशिष्ट्ये

• विकेंद्रित दृष्टीकोन – स्थानिक ग्रामस्तरीय संस्थांना योजना तयार करणे, अंमलबजावणी व व्यवस्थापनाची जबाबदारी देण्यात आली आहे.
• इतर योजनांशी समन्वय – जलसंधारणासाठी MGNREGA, स्वच्छ भारत मिशन आणि AMRUT योजनेसोबत समन्वय साधला जातो.
• तंत्रज्ञानाचा वापर – IoT आधारित सेन्सर, जिओ-टॅगिंग आणि जलपुरवठ्याचे थेट निरीक्षण यासारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानाचा उपयोग.
• सतत जलस्रोत व्यवस्थापन – पावसाच्या पाण्याचे संकलन, भूजल पुनर्भरण आणि जलसंपत्ती व्यवस्थापन उपक्रम राबवणे.

 

अर्थसहाय्य पद्धती (Funding Pattern)

• सामान्य राज्यांसाठी –
• ५०:५० केंद्रीय आणि राज्य सरकारमध्ये खर्च विभागणी.
• हिमालयीन व ईशान्य राज्यांसाठी –
• ९०:१० केंद्रीय आणि राज्य सरकारमध्ये खर्च विभागणी.
• केंद्रशासित प्रदेशांसाठी –
• १००% केंद्रीय सरकारकडून निधी पुरवठा.

 

अंमलबजावणी धोरण (Implementation Strategy)

1. ग्रामस्तरीय नियोजन – प्रत्येक गावात जलपुरवठा योजना तयार करून ती राबवली जाते.
2. क्षमता विकास (Capacity Building) – स्थानिक समुदायाला प्रशिक्षण देऊन योजना व्यवस्थापनासाठी सक्षम करणे.
3. तंत्रज्ञानाचा वापर – IoT-आधारित तंत्रज्ञानाद्वारे स्मार्ट जलपुरवठा व्यवस्थापन व थेट निरीक्षण.
4. जनजागृती मोहीम – पाणी संवर्धन व योग्य वापरासाठी समुदाय-नेतृत्वाखालील जनआंदोलन राबवणे.

 

जल जीवन मिशन हा एक महत्त्वाचा उपक्रम आहे, जो संपूर्ण ग्रामीण भागात सुरक्षित व स्वच्छ पिण्याचे पाणी उपलब्ध करून देण्याच्या दिशेने एक मोठे पाऊल आहे. यामुळे सार्वजनिक आरोग्य सुधारेल, स्वच्छता वाढेल आणि ग्रामीण विकासाला गती मिळेल.

जल जीवन मिशन हे प्रत्येकाला स्वच्छ व सुरक्षित पाणी पुरवठा उपलब्ध करून देण्यासाठी एक परिवर्तनकारी पाऊल आहे, ज्यामुळे सार्वजनिक आरोग्य, स्वच्छता आणि ग्रामीण विकासात मोठी सुधारणा होईल.

वरिलपैकी कोणतीही योजना आपल्या गावासाठी राबवावयाची झाल्यास आपल्या तालुक्यातील उप अभियंता, ग्रामीण पाणी पुरवठा उपविभाग व गट विकास अधिकारी, पंचायत समिती यांचेशी संपर्क साधावा.

माहिती अधिकार अधिनियम 2005 कलम 4(1)(ख) नुसार 1 ते 17 बाबी ची माहिती

• दूरध्वनी : 020-26134806
• पत्ता : जिल्हास्तरीय कार्यालये